تالاب کانی برازان
تالاب بینالمللی کانی برازان با وسعتی افزون بر ۹۰۷ هکتار در ۳۰ کیلومتری شمال مهاباد واقع شده و از سوی کمیته ملی طبیعت گردی کشور به عنوان نخستین سایت پرنده نگری در ایران معرفی شده است.آب این تالاب از رودخانه مهاباد تأمین شده و این رودخانه که از سد مهاباد جاری میشود پس از سیراب کردن تالاب کانی برازان راه خود را به دریاچه ارومیه ادامه میدهد
بخش جنوبی تالاب در دامنه کوه قره داغ (سیاه کوه) واقع گردیده و کوه مذکور و تپه باباحیدر بر آن مشرف هستند. به دلیل موقعیت توپوگرافی و وجود تودههای نیزار، پذیرای بیشترین جمعیت پرندگان مهاجر آبزی و کنار آبزی از جمله گونه در خطر انقراض اردک سرسفید و گونههای حمایتشده اردک مرمری، پلیکان، قو، فلامینگو، حواصیل عقاب تالابی و همچنین سایر پرندگان همچون انواع غاز، انواع مرغابی، آنقوت و... میباشد
دخمه سنگی فقره قا
دخمه سنگی فقرگاه (به کردی: پاشا)، مقبرهای مربوط به زمان مادهاست و در کنار روستای اگریقاش نزدیک شهر مهاباد قرار گرفتهاست. این دخمه دو طبقهدارد. چهار ستون سنگی و ۳ گور خالی داخل آن وجود دارد و از نظر حجاری و ستون بندی در رده مقبرههای مهم دوره ماد است. این اثر با نام دخمه سنگی / فخرگاه / فقره قا در تاریخ ۲۹ آذر ۱۳۱۶ با شمارهٔ ثبت ۲۸۸ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
پاشا باستانشناس معروف در مورد این دخمه میگوید:
«شمالیترین مقبره مادی فخریک در مانای باستانی و نزدیک مهاباد است که جلوخان ندارد و سقف ساده سنگی آن را چند ستون نگاه میدارد و ظاهراً محلی برای گذاشتن جنازهها بودهاست. تعیین تاریخ این مقبره دشوار است ولی تشریفات تدفین در آن با مراسمی که پیشتر در ناحیه اطراف دریاچه ارومیه متداول بوده تفاوت دارد و در نتیجه نمیتوان تاریخی قدیمی تر از قرن هفتم برای آن قائل شد.
غار سهولان
غار «سَهولان» (کردی: سههۆڵان) در روستای سهولان، ۴۲ کیلومتری جنوب شرقی شهر مهاباد، جاده برهان و روستای عیسی کند واقع شدهاست. این غار میان شهرستان مهاباد و شهرستان بوکان قرار گرفتهاست. از سمت شهر بوکان، ۲۵ کیلومتر فاصله دارد.
سهولان در زبان کردی به معنی یخبندان است و مردم محلی، غار را «کونه کۆتر» یعنی لانه کبوتر نیز مینامند. دلیل این نامگذاری وجود تعداد زیادی لانه کبوتر درون غار است. این غار در فهرست آثار طبیعی ملی ایران قرار دارد.
تاریخ کشف غار مشخص نیست، به این دلیل که همیشه در حوالی آن، روستاها و مناطق مسکونی بوده و مردم همواره از آن به عنوان پناهگاه و محلی برای شکار استفاده کردهاند؛ ولی بهطور رسمی ژاک دمورگان همراه اهالی روستای سهولان دست به ساختن کلک (قایق چوبی کوچک) زدند و از مسیر ابی دیدن کردن و یک کروکی از غار کشیدند که ۶۰درصد با واقعیت کنونی همخوانی دارد. تاکنون حدود ۲۵۰ متر از محدوده خشکی و ۳۰۰ متر از محدوده آبی این غار زیبا کشف شدهاست. غار سهولان در درون خود دریاچه ای جای داده که گاه عمق آن به حدود ۶۰ متر میرسد. ارتفاع سقف غار از کف دریاچه در حدود ۵۰ متر است. دمای درونی غار نیز در مقایسه با دمای بیرن از غار قریب به ۱۵ درجه خنک تر و بین ۵ تا ۱۰ درجه سانتیگراد است. غار سهولان در زمره یکی از بزرگترین غارهای آبی ایران قرار دارد و قایقسواری در دریاچه آن یکی از جذابترین جاذبههای این غار است. آب این دریاچهها از سفرههای زیرزمینی و جوشش چشمهها تأمین میشود. غار سهولان دارای دو ورودی است که یکی از ورودیها اصلی است. در بدو ورود به غار نیز در حدود ۱۰۰ پله بتنی تعبیه شدهاست تا کار ورود به داخل غار را آسانتر کند.
مسجد جامع سرخ
مسجدجامع سرخ (به کردی: مزگهوتی سوور) مربوط به دوره صفوی است و در مهاباد، داخل شهر واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۵ آبان ۱۳۴۸ با شمارهٔ ثبت ۸۸۲ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این مسجد یکی از اقدامات مهم عمرانی بداق سلطان مکری میباشد که در سال ۱۰۸۹ بنا گردید و همچنان پابرجا است.
مسجد جامع مهاباد تقریباً در مرکز شهر و در داخل بافت قدیم آن قرار دارد و بر اثر تغییر و تحولات شهرسازی مقداری از بافت اطراف آن نوسازی و این بنای قدیمی فعلاً در بین مجموعهای از واحدهای قدیمی و نوساز محصور شده است. مسجد جامع مهاباد بعد از خیابان حافظ و در داخل کوچه مسجد جامع قرار دارد و در ضلع شمالی آن سالن نسبتاً بزرگی احداث شده است. این مسجد دو ایوانه و از قدیمیترین و مهمترین بناهای تاریخی دوره اسلامی در غرب کشور به شمار میرود و توازن شکل طاق، گنبد و شبستان باعث شده که، پس از گذشت ۳۳۸ سال از زمان ساخت آن، سالم باقی بماند. از نظر مشخصات فنی، شبستان بزرگ مسجد با سه فرش انداز، ۱۰ ستون سنگی و حجرات اطراف صحن بسیار موزون ساخته شده و گیرایی روحانی خاصی دارد. مصالح به کار رفته در پی دیوارها، ستونها و کف فرش شبستان از سنگ و دیگر قسمتها از آجر است، مسجد و حجرات اطراف صحن آن، تزئین نشده و سادگی خاصی دارد.
